Trong lộ trình cải cách thị trường điện tại Việt Nam, việc chuyển dịch từ cơ chế tính giá một thành phần (điện năng) sang cơ chế giá điện 2 thành phần (công suất và điện năng) là một bước đi tất yếu nhằm minh bạch hóa chi phí. Tuy nhiên, sự thay đổi này đặt ra những thách thức lớn về quản trị chi phí vận hành (OPEX). Bài viết này sẽ đi sâu thảo luận về bản chất kỹ thuật của cơ chế này, phân tích nhóm đối tượng doanh nghiệp sẽ chịu tác động tiêu cực (bất lợi) và đề xuất các giải pháp kỹ thuật – tài chính để thích ứng.

1. Sự chuyển dịch sang cơ chế giá điện 2 thành phần

Suốt nhiều thập kỷ, khách hàng sử dụng điện tại Việt Nam đã quen với cơ chế “một thành phần”, tức là chi trả dựa trên lượng điện năng tiêu thụ thực tế (kWh). Tuy nhiên, cơ chế này đang bộc lộ nhiều hạn chế trong việc phản ánh đúng chi phí đầu tư hạ tầng của ngành điện, đặc biệt là áp lực lên hệ thống vào các giờ cao điểm.

Bộ Công Thương và Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đang tích cực nghiên cứu và triển khai thí điểm cơ chế giá điện 2 thành phần. Đây không đơn thuần là việc tăng hay giảm giá, mà là sự thay đổi căn bản về cấu trúc giá.

Theo đó, hóa đơn tiền điện của doanh nghiệp sẽ được cấu thành bởi 2 yếu tố:

1. Chi phí điện năng (Energy Charge – VNĐ/kWh): Trả cho lượng điện thực tế tiêu thụ.
2. Chi phí công suất (Capacity Charge – VNĐ/kW): Trả cho công suất đăng ký cực đại hoặc công suất đo đếm được tại giờ cao điểm. Đây là phí “thuê bao” hạ tầng lưới điện.

Câu hỏi cốt lõi được đặt ra trong các diễn đàn năng lượng hiện nay là: Với cấu trúc giá điện 2 thành phần này, mô hình tiêu thụ điện nào sẽ được hưởng lợi và mô hình nào sẽ rơi vào vùng rủi ro bất lợi?

2. Giải mã đối tượng bị bất lợi dưới góc độ kỹ thuật

Cơ chế giá điện 2 thành phần được thiết kế để trừng phạt sự lãng phí tài nguyên hạ tầng và khuyến khích sử dụng điện hiệu quả (Load Shaping). Dựa trên nguyên lý này, chúng ta có thể xác định rõ chân dung những “người thua cuộc” (nhóm bị bất lợi) nếu không thay đổi hành vi tiêu thụ.

2.1. Nhóm doanh nghiệp có “Hệ số điền kín” (Load Factor) thấp

Hệ số điền kín là tỷ lệ giữa lượng điện tiêu thụ trung bình và công suất cực đại trong một khoảng thời gian.

Dưới cơ chế giá điện 2 thành phần, nhóm doanh nghiệp hoạt động cầm chừng, không liên tục sẽ chịu thiệt hại nặng nề.

• Ví dụ: Một nhà máy đăng ký công suất rất lớn (1.000 kW) để phục vụ cho một vài máy móc khởi động trong thời gian ngắn, nhưng phần lớn thời gian còn lại chỉ hoạt động ở mức 200 kW.
• Hệ quả: Doanh nghiệp này vẫn phải trả “Phí công suất” cho mức 1.000 kW (chi phí cố định rất cao), trong khi lượng điện năng tiêu thụ thực tế (kWh) lại thấp. Điều này khiến đơn giá bình quân trên mỗi kWh của họ bị đội lên rất cao so với cơ chế cũ.

2.2. Nhóm doanh nghiệp có biểu đồ phụ tải “Răng cưa” (Biến động mạnh)

Đây là những doanh nghiệp có quy trình sản xuất gây ra các xung đột biến về công suất (Peak Demand).

• Nếu doanh nghiệp không có hệ thống quản lý năng lượng (EMS) để “san bằng” phụ tải, việc để xảy ra các đỉnh công suất (Spikes) dù chỉ trong 15-30 phút cũng sẽ trở thành căn cứ để tính giá điện 2 thành phần cho cả chu kỳ thanh toán.
• Phân tích: Đây là nhóm bị bất lợi vì họ phải trả tiền cho “đỉnh nhọn” của biểu đồ tiêu thụ, trong khi hạ tầng lưới điện phải gồng mình để đáp ứng cái đỉnh đó chỉ trong chốc lát.

2.3. Nhóm doanh nghiệp có hiệu suất sử dụng thiết bị thấp

Các nhà máy sử dụng động cơ cũ, khởi động trực tiếp gây sụt áp và tăng dòng khởi động lớn sẽ vô tình đẩy công suất đăng ký (Pmax) lên cao. Trong cơ chế giá điện 2 thành phần, sự kém hiệu quả về công nghệ này sẽ bị quy đổi trực tiếp thành tiền phạt qua giá công suất.

3. Chiến lược thích ứng: Từ “Bị động” sang “Chủ động kiểm soát“

Trước thực tế giá điện 2 thành phần sắp được áp dụng rộng rãi, doanh nghiệp không thể tiếp tục duy trì thói quen sử dụng điện “tự nhiên” như trước. Để chuyển từ thế “bất lợi” sang “có lợi”, doanh nghiệp cần áp dụng chiến lược “Cắt ngọn – Lấp đầy” (Peak Shaving & Valley Filling).

Trong đó, giải pháp kỹ thuật hiệu quả và khả thi nhất hiện nay chính là tích hợp nguồn năng lượng tại chỗ: Điện mặt trời áp mái.

3.1. Vai trò của Điện mặt trời trong cơ chế giá điện 2 thành phần

Hệ thống điện mặt trời đóng vai trò như một công cụ tài chính để “gọt giũa” biểu đồ phụ tải của doanh nghiệp:

• Cắt giảm công suất cực đại (Peak Shaving): Thời điểm nắng tốt (9h – 14h) thường trùng với giờ cao điểm sản xuất của đa số nhà máy. Điện mặt trời sẽ cung cấp năng lượng trực tiếp cho tải tiêu thụ, giúp giảm lượng công suất cần huy động từ lưới điện EVN.
  • Tác động: Giảm trực tiếp thành phần thứ nhất của giá điện 2 thành phần (Phí công suất).
• Giảm lượng điện năng tiêu thụ: Đương nhiên, mỗi kWh sinh ra từ mặt trời là một kWh không phải mua từ lưới.
  • Tác động: Giảm thành phần thứ hai của giá điện 2 thành phần (Phí điện năng).

3.2. Bài toán kinh tế thực tiễn

Giả sử một doanh nghiệp có đỉnh công suất là 500kW vào buổi trưa. Nếu lắp đặt hệ thống điện mặt trời, vào thời điểm đó hệ thống có thể gánh đỡ 300kW. Như vậy, công suất doanh nghiệp lấy từ lưới chỉ còn 200kW. => Kết quả: Doanh nghiệp chỉ phải trả phí công suất cho mức 200kW thay vì 500kW. Đây là khoản tiết kiệm kép mà chỉ có cơ chế giá điện 2 thành phần mới thấy rõ.

4. Giải pháp từ An Gia Green Energy: Tối ưu hóa cho từng mô hình tài chính

Hiểu rõ cơ chế kỹ thuật của giá điện 2 thành phần, An Gia Green Energy thiết kế các giải pháp không chỉ để “tạo ra điện”, mà là để “quản trị chi phí công suất” cho doanh nghiệp. Tùy thuộc vào sức khỏe tài chính và chiến lược đầu tư, Anh/Chị có thể lựa chọn một trong hai mô hình sau:

4.1. Mô hình EPC (Engineering – Procurement – Construction)

v

• Cơ chế: Doanh nghiệp bỏ vốn đầu tư, An Gia thực hiện tổng thầu trọn gói.
• Lợi thế trong bối cảnh giá điện 2 thành phần: Doanh nghiệp hoàn toàn chủ động điều phối việc sử dụng điện mặt trời để “cắt” các đỉnh công suất cao nhất trong ngày.
• Hiệu quả tài chính: Sau thời gian hoàn vốn (3-5 năm), doanh nghiệp sở hữu trọn vẹn hệ thống và hưởng lợi nhuận ròng từ việc tiết kiệm cả phí công suất lẫn phí điện năng trong suốt vòng đời kỹ thuật còn lại của hệ thống (hơn 20 năm).

4.2. Mô hình LifeGrid (Giải pháp ESCO – Cho thuê hệ thống)

Dành cho doanh nghiệp muốn thích ứng ngay lập tức mà không cần áp lực vốn đầu tư.

• Cơ chế:
  • Vốn đầu tư của Anh/Chị: 0 đồng. An Gia chịu trách nhiệm 100% vốn, lắp đặt và vận hành.
  • An Gia cho thuê hệ thống điện mặt trời được lắp đặt ngay trên mái nhà xưởng của Anh/Chị.
  • Anh/Chị chỉ cần trả tiền thuê hệ thống hàng tháng.
• Cam kết lợi ích: An Gia cam kết khoản tiền thuê này sẽ được tính toán sao cho RẺ HƠN tổng chi phí sử dụng điện (bao gồm cả tác động của giá điện 2 thành phần) so với trước khi thuê hệ thống từ 10% đến 40%.
• Lợi thế: Đây là giải pháp “phòng thủ” an toàn nhất. Doanh nghiệp chuyển rủi ro biến động của giá điện 2 thành phần và rủi ro vận hành sang cho An Gia, trong khi vẫn đảm bảo cắt giảm được chi phí vận hành (OPEX) ngay lập tức.

5. Kết luận

Cơ chế giá điện 2 thành phần là xu thế tất yếu của một thị trường năng lượng minh bạch. Thay vì lo lắng xem mình có phải là “người bị bất lợi” hay không, các chủ doanh nghiệp cần chủ động tái cấu trúc chiến lược năng lượng của mình.

Sự bất lợi chỉ đến với những ai đứng yên. Với việc tích hợp giải pháp điện mặt trời áp mái (thông qua EPC hoặc LifeGrid), doanh nghiệp không chỉ hóa giải được rủi ro tăng phí công suất mà còn biến thách thức này thành động lực để “xanh hóa” quy trình sản xuất và gia tăng lợi nhuận bền vững.

Đừng để chi phí công suất ăn mòn lợi nhuận của Anh/Chị.

➡️ Liên hệ ngay với An Gia Green Energy để được phân tích biểu đồ phụ tải và tư vấn chiến lược thích ứng với giá điện 2 thành phần ngay hôm nay!

CÔNG TY CỔ PHẦN NĂNG LƯỢNG XANH AN GIA

Văn phòng: 110 Đường Số 14, Khu đô thị Him Lam, phường Tân Hưng, Hồ Chí Minh, Việt Nam

Lĩnh vực: Điện mặt trời, sạc ô tô điện

Hotline: 0946 221 301

Email:angia.greenenergy@gmail.com

Website: ag-greenenergy.com (Điện mặt trời)